7 Ekim 2017 Cumartesi

Hakaret Kitabı


Hacıvat -Karagöz oyunlarında kullanılan sitem sözleri, aşağılamalar ve ilençler: 
Köpeoğlu, Orta kat herif seni, 
Bok oğlu bok, 
Vay babanın aşığına!,
Ananı eşekler kovalasın, 
Oğlan pezevengi, 
Vay pişkin pezevenk vay, 
Hay aklınla tepe aşağı gel, 
Zırzop kerata, defol şuradan işkembe suratlı! 
Vay pazar iti.. 
Bekar biti zırtapoz... 
Sen karışma, eblemçüş beyim! 


Hakaret Kitabı s. 130, 131

Emine Gürsoy Naskali, Hakaret Kitabı, Kitabevi, 2010

1 Ekim 2017 Pazar

Bilgi Sosyolojisi, BİLGİLER SİSTEMİ VE BAŞLICA BİLGİ ŞEKİLLERİ

BİR BİLİM OLARAK BİLGİ SOSYOLOJİSİ



BİLGİLER SİSTEMİ VE BAŞLICA BİLGİ ŞEKİLLERİ

Değişik Bilgi Sınıflamaları

1.       Pratikle İlgisi Bakımından Bilgiler: Konkre Bilgi ve Abstakt Bilgiler
-          Konkre Bilgi: Pratikle ilgisi olmayan veya uygulamaya dönüştürülemeyen bilgidir. Çoğu kez ezbere dayalı bir bilgidir.
-          Abstakt Bilgi: Pratiğe dökülebilen bilgidir. S. 56

2.       Genel veya Özel Olma Açısından Bilgi: Epidemik ve Özel Bilgi

-          Epidemik Bilgi: epidemik düzeyde bilgi, herhangi bir perspektife bağlı bulunmayan her türlü konuda uzmanca bir bakışa dayanmayan bilgilerdir. Hemen herkesin pek çok konuda kendisini ilgilendirdiği kadarıyla bir bilgisi vardır ki buna episdemik bilgi denir. Mesela bir sosyoloğun fizik üstüne düşünceleri veya bir fizikçinin toplum üstüne düşünceleri uzmanca bir çabaya dayanmadığı, yöntemli ve sistematik bir şekilde alınmadığı sürece epistemik bilgilerdir. S. 57

3.       Kaynak Yönünden Bilgi: Beşeri Bilgi, İlahi Bilgi

-          Beşeri bilgiden kasıt, insanın aklını ve durumlarını kullanarak, çoğu nominal bir yolla, uzak-yakın, soyut-somut çevresinden elde ettiği bilgilerdir.
-          İlahi bilgi ise, en somut biçimini vahiyde gösteren aşkın bir bilgi biçimidir. Bu bilginin nesneler dünyasında doğrudan bir karşılığı yoktur. S. 57

4.       Zihni İçerik Yönünden Bilgi: Kavramsal Bilgi, Kuramsal Bilgi

-          Kavramsal Bilgi: felsefi, apriotik, tümden gelimci, türetilebilen, rasyonel veya spekülatif bir bilgi olabilir.
-          Kuramsal Bilgi: Nesnel bir olgudan hareketle, ekleme ve çıkarmalarla sistematize edilmiş bilgi.

5.       Yöntem Açısından Bilgi: Anlamalı Bilgi, Açıklamalı Bilgi

-          Anlamalı Bilgi: ortak bir ilgi alanı içinde sevgiyle yaklaşma yoluyla elde edilir. Felsefenin tarihsel varlık alanı olarak nitelediği; din, dil, sanat gibi olguların kavranmasına dayanır. Bunun içindir ki ortak çizgiler taşısa da toplumlara, gruplara ve hatta fertlere göre anlam ve öneminde farklılık gösterir.
-          Açıklamalı Bilgi: kavrama noktasında araya bir mantık, matematik veya fizik ilkesinin konulması yoluyla elde edilmiş bir bilgi biçimidir. S. 58
6.       Tarz ve Tip Bakımından yapılan sınıflandırmalar:  Tarz bir şeyin konumuyla, tip ise kendi doğasıyla ilgilidir.

DEĞİŞİK BİLGİ TÜRLERİ
1.       Dış dünyanın algısı bilgisi
2.       Toplum, grup, biz ve başkası bilgisi
3.       Sağduyu bilgisi
4.       Teknik bilgi
5.       Politik bilgi
6.       Bilimsel bilgi
7.       Felsefi bilgi

Toplum, biz ve başkaları bilgisi, bizi ve başkalarını birbirinden ayıran, genel dünyayı sosyal açıdan ikiye bölen bir bilgi çeşididir. Sağduyu bilgisi ise biz bilgisinin biraz daha billurlaştırılmış biçimidir. Bu bilgi türü kendini gelenek ve görenekte daha çok gösterir. Endüstriyel toplumlara nazaran geleneksel toplumlarda ve hatta aynı toplumun yaşlı kuşaklarında sağduyu bilgisinin daha ağırlıkta olduğu kabul edilir. S. 59

Teknik bilgi, insanların dünyaya egemen olma arzularından doğan bir bilgidir. S. 59

İlk üç tür bilgi “Naiv hayat bilgisi” olarak tek bir isim altında toplanabilir.
Gurvitch’in tekrar düzenlediği liste:

1.       Naiv hayat bilgisi
2.       Teknik bilgi
3.       Dini bilgi
4.       Politik bilgi
5.       Bilimsel bilgi
6.       Sanatsal bilgi
7.       Felsefi bilgi s. 60-61

BİLGİ ŞEKİLLERİ

1.       Mistik bilgi – Rasyonel bilgi
2.       Ampirik bilgi – Kavramsal bilgi
3.       Pozitif bilgi – Spekülatif bilgi
4.       Simgesel bilgi – Gerçek bilgi
5.       Kolektif bilgi – Bireysel bilgi s. 61
Birbirlerine indirgenemeyen dört temel bilgi tarzı şunlardır:

1.       Sezgisel bilgi şekli
2.       Deneysel bilgi şekli
3.       Tecrübi bilgi şekli
4.       Dogmatik bilgi şekli

BAŞLICA BİLGİ ŞEKİLLERİ

1.       Sezgisel Bilgi: sezgi, görünen objektif dünyanın bilgisi demek olan rasyonel-ampirik bir bilgi anlayışına karşılık, görünmeyenin bilinmesi, ya da aracı bir ilke ile yapılan açıklamanın dolaylığına karşılık nesnel dünyanın “doğrudan” kavranma yolu olarak anlaşılmıştır. Görüldüğü gibi bu iki bilgi arasındaki fark, doğrudan olup olmama sorunudur. Buna göre sezgi doğrudan ve kesin bir bilgi yoludur.
a.       Bir varlık sorunu olarak sezgi: insanın Tanrı’nın varlığını içinde hissetmesi (ontolojik sorun)
b.      Bir bilgi sorunu olarak sezgi: İnsanın Tanrı’nın sınırsız bilgisiyle bir bağ kurarak, ihtiyacı olan bilgiyi doğrudan alması (gnoseolojik sorun) 63

Bergson, sezginin daha çok, süje-obje farkını kapatmaya yönelik doğrudanlığına, dolayısıyla da daha güvenli bir bilgi vereceğine dikkat çekti. Sorokin ise sezgiyi, akılcı ve duyumcu “tanıma” yollarını tamamlayan bir üçüncü bilgi kaynağı olarak algıladı. Gelecekteki sağlıklı, kültürel ve medeni atılımların bu senteze bağlı olduğunu savundu. S. 64

Sezginin toplumsallığı yargımızı toplum üstü bir yönü bulunan din alanından bir örnekle açıklayabiliriz. Bir İslam sufisinin rüyasında ve vecd türü sezilerinde Pavlos, Hrisantos, Magnus gibi bir Hıristiyan azizini görmeyişi; bir Hıristiyan’ın da İslam Peygamberi Hz. Muhammed, bir sahabe, Gazali veya bir başka İslam büyüğü ile karşılaşmayışı sezginin de bir toplumsal çerçeve içinde olup bittiğini göstermektedir. Yani sezgisel bilginin en azından ön şartları toplumsaldır. Kaldı ki ister felsefe, ister din, isterse günlük hayatta olsun sezilen şey, ifade edilebilmek için dil gibi toplumsal bir araca muhtaçtır. S. 64-65

2.       Tecrübi Bilgi

Tecrübi bilgi, duyumlara dayalı, tabii olarak yaşanan sürecin sonunda elde edilen bir bilgi biçimidir. Tecrübi bilgiyi daha iyi anlatabilmek için deneysel bilgi ile karşılaştırabilir ve onun tam da yanında değil karşısında konumlanan bir bilgi olduğunu söyleyebiliriz. Tecrübi bilgi, deneysel bilgi gibi kurgusal değildir, yaşantının sonunda elde edilen bir bilgisel sonuçtur. S. 65

Tecrübi bilgi modern öncesi ve modern dışı toplumların önemli bilgi şekillerinden birisidir. S. 65

3.       Deneysel Bilgi

Deneysel bilgi, empirik bir yolla duyumlarla elde edilen bir bilgidir. Bununla birlikte tecrübbi bilgiden çok farklı bir şeydir. Deneysel bilgi her ne kadar durumlardan elde edilen bir bilgi görünümündeyse de naiv bir sürecin ürünü değildir, kurgusal bir şeydir. Söz konusu kurgu mantık planında gerçekleşmektedir. Bir başka deyişle deneysel bilgi rasyonel bir bilgi biçimidir. S. 66 Tecrübi bilgide olduğu gibi doğal değildir. S. 66

4.       Dogmatik Bilgi

Dogmatik bilgi ise bir kereliğine ortaya konan ve bir daha değişmeyeceği kabul edilen bilgi anlayışıdır. S. 67

Dogmatizm, orta çağ Hıristiyan düşüncesiyle bağlantılı bir olgu değil, özgür düşüncenin kalesi sayılan felsefede başlamıştır. Gerçekten de Akademialı, Lykeioncu, Epikurosçu ve Stoalo pek çok filozof düşüncelerini bir dogmatizm içinde ifade etmişlerdi. S. 67

BİLGİ TÜRLERİ

1.       NAİV HAYAT BİLGİSİ

Naiv hayat bilgisi, insan hayatının bütününü içine alan bir bilgi türüdür… Bu bilgi Gurvitch’in tipolojisinde ilk üçüne (dış dünyanın algısal bilgisi, toplum bilgisi ve sağduyu bilgisine) karşılıktır. Bununla, insanın doğumundan ölümüne kadar bir sosyalizasyon süreci içinde kazandığı ve sürekli artış sağladığı bir bilgiyi kastediyoruz. S. 70

Naiv hayat bilgisinin alanı öylesine geniştir ki yatay düzlemde ve genel haliyle diğer bütün bilgi türlerini kapsar. S. 71

2.       Teknik Bilgi

Teknik bilginin genel olarak toplumların doğaya egemen olma arzusundan doğduğu kabul edilir. Esasen teknik kısaca nesneyi, üzerinde yapılabilecek bazı işlemlerle daha bir kullanılabilir hale getirmeyi ifade etmektedir. S. 72

Scheler’e göre teknik bilgi bir egemen olma bilgisi türü idi. Hatta bu egemenlik biçimi üzerinde çok tartışılmış, onun varlığı bile çok farklı biçimlerde yorumlanmıştır. Gurvitch’in ifadesiyle teknik bilgiyi, idealistler bazı erdemlere ulaşma isteğinden, pozitivistler bilimin uygulanışından, Marksistler üretim ilişkilerinden türetmeye çalışmışlardır. Daha spekülatif görüşler ise dinden veya büyüden çıkarmaya uğraşmışlardır ki bu görüşler bütünüyle yanlış olmasa bile eksiktirler. S. 73

3.       Dini Bilgi

Dinin genelde iki yönü vardır:
a.       Fizik ötesine (ilahi transcendental varlığa) uzanan yönü
b.      Fiziki dünyaya uzanan yönü s. 76

Dini bilgi, amaçlılıkla naiv hayat bilgisinden, anlam verme ile kendine en yakın görünen bilim ve felsefeden ayrılır. Çünkü bilim ve felsefe anlam vermez “açıklama” yapar. Din ise açıklamaz, anlam verir. Dolayısıyla ikisinin boyutları da farklıdır. S. 77

İlgi alanı olarak şu objeler dinin bu objeler ise bilim yada felsefenin diye bir ayırım yapılamaz. Ayrım alansal olarak yüzeyde değil perspektiftedir. Aynı objeyi din manalandırır, bilim açıklar. Bakış açıları farklı olduğundan dolayı perspektiflerine bağlı kaldıkları sürece çekişme de söz konusu olmaz. S. 77

4.       Politik veya İdeolojik Bilgi

Politik bilgi, kısaca politikanın prejeksiyonunda oluşmuş bilgidir. Klasikleşmiş bir tanıma göre göre ise politika, büyük veya küçük bir sosyal varlığı bulunduğu bir noktadan daha iyi, ileri ve daha yüksek olduğuna inanılan bir noktaya bilgi ve işlemidir. Bu haliyle de politika hem bir “bilim”, hem de bir “sanat” tır. Bilim olması teorik cephesini, sanat ise bir uygulama (yöntem) olduğunu gösterir. S. 78

İdeoloji için şöyle bir tanım verilebilir: “ideoloji, insan eyleminin amacın ı, bu amaçlara nasıl varılacağını tanımlayan ve sosyal ve fiziki realitenin niteliğini belirleyen bir değerlendirici prensipler sistemi olarak görülebilir” (Mardin 1999). Demek ki politik bilgi ile ideoloji belli noktalarda aynı şeyi ifade etmektedirler. S.79

K. Mannhiem’e göre ideoloji terimi, nesnelere ve fikirlere bir bakış yoluna işaret eder. Ancak bu bakış “içten” bir bakıştır. Ama konusu genelde toplum, özelde onun politik geleceğidir. S. 79

Mannheim’e göre de ideoloji ne kadar genel görünürse görünsün sonuç olarak bir sosyal sınıfın politik özlemlerinin evrenselleştirilmesinden ibarettir. S. 80

Politik bilginin eyleme dönük bir yönü vardır. Bunun da pratik hedefi iktidara yakın olmak veya onu elinde tutabilmektir. S. 80

5.       Bilimsel Bilgi

Bilimsel bilginin alanı da yüzey olarak büyün bir naiv hayat bilgisi alanını içine alır. Ancak yine de nesnel açıklama boyutu, anlam verme boyutuna göre daha dar ve daha sınırlıdır. Çünkü yalnızca etik, sanat, politika gibi sahaların objeleri değil, fiziki varlığın kaynak ve genetik problemleri, nihai sebep ve sonuçları da bilimsel bir yolla açıklanamazlar. Buralarda bilimsel bilginin zorlanması, onu bilimsel olmaktan çıkarır; kurgulara, içkin bir metafiziğe götürür. Mesela “canlılık” nedir, başlangıcı nedir, sorularının cevabı bilimsel olamaz. S. 81-82

Bir taş, fiziki ağırlığı, bileşikleri, yer kaplaması, çevresindeki nesnelerle ilişkisi gibi özellikleri bakımından; bilimin konusudur. Aynı taş değer bakımından dinin, estetik bakımından sanatın konusu olabilir. Kendi bakış açıları içinde kaldıkları sürece de bu bilgi türleri arasında bir çatışma söz konusu olmaz. Bir yerde bilgi türleri arasında çatışma varsa, orada başkasının perspektifine müdahale ve onun görüşünü yanlış sayma var demektir. S. 82

6.       Sanatsal Bilgi

Estetik insanda antropolojik determinasyonlardan birisidir. Teknik kullanma, inanma gibi kategorilerle birlikte çalışır. S. 84-85

Sanatın hareket noktası estetik (güzellik) duygusudur. O, nesnelerin bu yönünde eğilir; doğruluk, gerçeklik, iyilik gibi bakış açıları onu ilgilendirmez. Bir estetik perspektifiyle yatay olarak tüm nesneler ve olaylar onun konusudur. Ancak sanat, estetik görüntü ile yetinmez, değer yapılarının da gerçekleşmesini sağlar. S. 85

Müziğin verdiği bilginin diğer sanat türlerinden daha etkili olduğu kabul edilir. Bu güçlü etki, sanatın insana “doğrudan” nüfuzuyla açıklanmaktadır. S. 86

Diğer bilgi türleri gibi sanatsal bilgi de toplumsal çizgiler taşır. Her şeyden önce sanatın kendisi toplumsal bir olgudur, çünkü sanat bir değeri gerçekleştirir, değer ise toplumsaldır. Toplumsal olan yalnızca sevgi, hak, adalet, özgürlük, yardımseverlik ve benzeri yüksek değerler değildir. Kişisel görünen araç-değerlerin bile toplumsal bir yönü vardır. Çünkü bunlar her ne kadar kişisel çıkarları yansıtıyorlarsa da yüksek değerlerin etkisi altındadırlar. S. 86-87

Günümüzde “arabesk müzik”, çağımız insanının gerilimli halinin toplumsal bir yansımasıdır. Soyut resim, filmlerde yoğunluk kazanan temaların hepsi sanatın verdiği bilginin toplumsal karakterine işaret ederler. S. 87

7.       Felsefi Bilgi

Açıklayıcı olmak bakımından bilimsel bilgi ile ortaklığı varsa da “amaçlılık” ile ondan ayrıdır. Yani felsefi bilgi amaçlı bir bilgidir. Felsefi bilgi toplum hayatında bazı şeyler için bir kuruculuk görevi üstlenmiştir. Makro düzeyde hayat, insan ve evrenin açıklanması gibi konularla ilgilenmesi bakımından din ile bir yakınlığı vardır. Ancak açıklama ilkesi onu dinden ayırır. S. 87
Felsefenin bütün toplumlarda ilgi görmeyişinin en önemli sebeplerinden birisi, bireysel bilgi çizgisine yakın oluşu, spekülatif yönünün ağır basması (en azından 20. Yüzyılın ortalarına kadar), dolayısıyla da pratik hayatla bağının az olmasıdır. O, bu bakımdan naiv hayat bilgisine en uzak bir noktada bulunmaktadır. S. 88

Salt felsefe hiçbir toplumsal pratiğe denk düşmemektedir .s. 88

Mustafa Aydın, Bilgi Sosyolojisi, Açılım Kitap, 3. Baskı, İstanbul, 2013