Durukan Abdulhakimoğulları: Slavoj Zizek

27 Nisan 2017 Perşembe

Slavoj Zizek – İslam Arşivleri

Doğrusu uzun zamandır bir kitapla kavga etmemiştim. Batının uydurduğu içi boş "Ilımlı İslam" terimine karşı "Ilımlı Oryantalist" bakışıyla yazılmış bir kitap olduğunu düşünüyorum. Ilımlı Oryantalist diyerek kast ettiğim şey ise tarih boyunca süre gelen Doğu-Batı ve din çatışmalarında taraflardan biri olan İslam dinini Zizek gibi bir düşünürün dahi Oryantalist düşünceden kurtulamadan yorumlamasıdır. Kitapta anlattığı hikayelerde ya tamamen meddesel yaklaşmış, ya anlattığı hikaye çarpıtılmış ya da çok yüzeysel değinildiği için manası anlaşılmıyor. Zizek'i tamamen gömmek de doğru değildir. İslam'ı anlamaya çalıştığını kitabı okurken anlıyorsunuz fakat çok fazla pozitivist düşünmekten kendini kurtaramamış. Bir toplumu pozitivist düşünce yöntemiyle anlama çabası bir çok hataya sebep olacaktır. Sonuçta maddenin tabiatını anlamada çok kullanılışlı olan bu yöntem sosyal bilimlerde çok çürük veriler sunduğu artık net biçimde biliniyor. Gene de Zizek'in hatalı yorumlarının ve gözlemlerinin yanı sıra doğru gözlemlerinin de olduğunu belirtmek gerek.

Kitabın en güzel yönü şu ki; İslam'a ve müslüman toplumlarına sosyolojik ve psikolojik yönden bir Batılı düşünürün gözünden bakma fırsatı sunuyor. Bu noktada belirtmek gerekir ki Zizek'in İslam dinin mahiyetini, derinliklerini tam anlamıyla bilmesi beklenemez. Fakat müslüman olduğunu söyleyen çoğu kişiye göre çok daha fazla İslam'ı araştırdığı ve üzerine düşündüğünü de hemen fark ediyorsunuz.

Kitaptan olabildiğince alıntı yapmak isterdim fakat tüm kitabı paylaşmam gerekirdi bu durumda. Aşağıda belirli bir yere kadar yazıya döktükten sonra yazma kısmı çok uzun ve sıkıcı gelmeye başladığından alıntıların fotoğrafını koymaya karar verdim. Üşengeçliğimdan ötürü kusura bakmayın.

Slavoj Zizek – İslam Arşivleri

Hazreti Muhammed karikatürlerinin suçlamalarına karşı düzenlenen şiddetli gösterilerle ilgili günlük haberlerin yol açtığı heyecan ve aciliyet duygusu kayboldu. Dönüp geçmişe (ve elbette geleceğe) bakıp bir denge bulmanın vakti geldi.

Bu olayda gözden kaçırılmaması gereken bir ironi kendini gücenmiş hisseden ve gösterilere katılan binlerce insanın %99.99'unun Danca karikatürleri hiç görmemiş olmasıydı. Bu olgu bizi küreselleşmenin bir başka, çok çekici olmayan bir yönüyle karşı karşıya getiriyor: "Küresel enformasyon köyü” denen şey, Danimarka'nın pek bilinmeyen bir günlük gazetesinde yaşanan bir olayın çok uzaktaki Müslüman ülkelerinde - sanki Danimarka ile Suriye (ve Pakistan, Mısır, Irak, Lübnan, Endonezya ve ... ) komşu ülkelermiş gibi - böylesine şiddetli bir kargaşaya yol açmasını sağlayan şeydir. S. 9 ve s. 31

Peter Sloterdjik'in dediği gibi: "Daha fazla iletişim demek, her şeyden önce, daha çok çatışma demektir. S. 10 ve s. 31

Yabancılaşma (aynı zamanda) sosyal dokunun içine yerleşmiş mesafedir: ben başkalarıyla yan yana yaşasam bile, normal olan onları görmezden gelmektir. S. 10

Bazen, yaşam tarzlarının huzurla bir arada olabilmesi için belli bir dozda yabancılaşma kaçınılmazdır. Bazen, yabancılaşma bir sorun değil bir çözümdür: küreselleşme eğer birbirimizden yalıtılmış halde durursak değil, tersine, birbirimize çok yakınlaşırsak patlayıcı

bir hal alır. S. 10

Hegel de zaten Musevilikle İslam’ın spekülatif özdeşliğine yönelik yaklaşımıyla bu iz üzerinde değil miydi? Basmakalıp bir ifadeye göre, Musevilik (tıpkı İslam gibi) "saf'' bir tek tanrıcılıktır, buna karşılık Hristiyanlık, Üçleme'siyle, çok tanrıcılıkla

yapılmış bir uzlaşmadır; hatta Hegel İslam’ın en saf, tek "yücelik dini" olduğunu, Yahudi tek tanrıcılığının evrenselleşmesi olduğunu belirtir:

Yahudilerin sınırlı ilkesi Müslümanlıkta evrenselliğe yayılır ve böylece aşılır.. Burada, Tanrı artık, Asyalılarda olduğu gibi, dolayımsız duyu kipiyle var olan bir şey olarak düşünülmez, dünyanın bütün o çokluğunun ötesinde bulunan, sonsuz bir yüce Güç olarak anlaşılır.

Bu yüzden, Müslümanlık kelimenin tam anlamıyla, yücelik dinidir. S. 38 (G .WE Hegel, Philosophy of Mind, Oxford: C:larcn don Press 1971, s.44.)

İslama canlılık veren bastırılmış Olay nedir?

Bunun anahtarı başka bir sorunun altında yatıyor: İslam, yani üçüncü Kitap Dini bu diziye nasıl uyuyor? Musevilik soykütük dinidir, peşpeşe gelen kuşakların dinidir; Hristiyanlıkta Oğul Çarmıhta öldüğü zaman, bu aynı zamanda Babanın da ölmesi demektir (Hegel bunun farkındaydı) - ataerkil soykütüksel düzen de ölür, Kutsal Ruh aile dizisine uymaz, bir post-ataerkil ailevi topluluk ortaya çıkarır. Diğer iki kitap diniyle, hem Musevilik hem Hıristiyanlıkla çelişen İslam, ataerkil mantık alanından Tanrıyı dışlar: Allah bir baba değildir, simgesel olarak bile değildir - Tanrı birdir, ne doğmuştur ne de canlıları doğurur. İslam’da bir Kutsal Aile’ye yer yoktur. ….. İslam’la birlikte, artık Totem ve Tabu tarzında, babanın öldürülmesi ve bunun yarattığı, kardeşleri bir araya getiren suçluluk aracılığıyla bir topluluk kurmak olanaksızdır - İslam’ın beklenmedik güncelliği buradan gelir. S. 42 - 43

Yasakların yasaklanması bir tür bütün yasaklanın “genel eşdeğeridir” bir evrenseldir ve böylece evrenselleştirilmiş bir yasaktır, bütün fiili ötekiliklerin yasaklanması: ötekinin

yasağının yasaklanması kendi ötekiliğini yasaklamaya eşdeğerdir. S. 59

s. 60