Açlık Oyunu Bozar mı? Bisiklet Hırsızları - Cennetin Çocukları 2

Açlık Oyunu Bozar mı? Bisiklet Hırsızları - Cennetin Çocukları 2

Suç olgusu sosyolojik, psikolojik, hukuki ve kriminolojik boyuttan farklı tanımlarla değerlendirilen bir olgudur. Genel olarak suç, yasak olan kural ya da yasaları çiğneyen, buna bağlı olarak otoritenin müdahalesini gerektiren fiillerdir. Suç birtakım nedenlerden ötürü meydana gelir ve bu nedenlerin farklılığı nedeniyle suçlar farklı türlere ayrılmıştır. Aynı zamanda suçun oluşması bir takım bireysel ve toplumsal faktörlerden kaynaklanmaktadır. Suçun nedenleri arasında işsizlik, aile içi sorunlar, psikolojik sorunlar, kentleşme gibi olgular yer almaktayken genel olarak suçun türleri cinayet, ırza geçme, hırsızlık, kapkaç gibi türlere ayrılmaktadır. Suçun faktörleri ise bireysel ve toplumsal faktörler olarak ikiye ayrılmaktadır. Bireysel faktörlerde yaş, cinsiyet, medeni durum ve eğitim seviyesi yer alırken toplumsal faktörler arasında kentleşme, göç, işsizlik ve ekonomik krizler, aile yapısı, medya yer almaktadır.

Genel olarak suçun nedenleri arasında yer alan unsurlar tek başlarına etkili oldukları yani “Ya şu nedenden ya da bu nedenden dolayı suç işlenmiştir” demek mevcut suçun neden işlendiğinin izahı için her zaman yeterli olmayabilir. Suçu işleyen kişi ekonomik sorunlar nedeniyle işsiz kalıp psikolojisi bozulmuş olabilir ve aile içi huzursuzlukların arkasında neden bu olabilir. Nitekim bu tür “hem-hem de…” şeklinde suç olgusunun altında yatan farklı faktörlerin birlikte yer alması mümkündür.

Suçun neden işlendiğine yönelik ortaya atılan iki ekonomik model bulunmaktadır. Bunlardan ilki, suçu işleyen kişi bir maliyet hesabı yapar. Yani işleyeceği suç karşısında elde edeceği menfaat ile yakalanması durumunda alacağı ceza neticesinde uğrayacağı zararı hesaplar. Eğer maliyet hesabı neticesinde söz konusu suçu işlemeye değerse birey bu suçu işler. İkinci modelde ise ekonomistler, suç eylemini gelir getirici bir eylem olarak görmekte ve suçluların suçu bir meslek olarak değerlendirdiğini iddia eder. Kişisel görüşüm bu iki ekonomik model farklı eğitim seviyesinde olan bireyler için geçerlidir. Örneğin, daha üst düzey eğitim almış beyaz yaka denilen kesimden biri mala yönelik suçlarda daha ziyade rüşvet, para aklama gibi suçlar işlerken eğitim düzeyi düşük olan insanlar TV, bilgisayar gibi satabileceği eşyaları çalar. Dolayısıyla maliyet hesabı modeli eğitim düzeyi yüksek bireylerin işleyebileceği suçlar için, suçun bir mesleğe dönüşmesi ise düşük eğitim düzeyli suçlular için geçerlidir.

Suçun bireysel faktörleri arasında önemli bir diğer unsur ise medeni haldir. Genel olarak en fazla suç işleyenlerin boşanmış ve boşanma aşamasında bireyler tarafından işlendiği, en az suçun ise evli bireyler tarafından işlendiği görülmektedir. Bekarlar ise bu iki kesimin arasındadır. Evlilerin suç oranlarının düşük olmasında evliliğin getirdiği sorumluluk duygusunun etkili olduğu ifade edilmektedir.

Suçla ilgili toplumsal olgular arasında yer alan işsizlik ve ekonomik sorunlarda ise genel olarak işsiz bireylerin suç işleme oranının daha yüksek olduğu ve aynı zamanda ülkeler ekonomik krizde olduğu dönemlerde suç oranlarının yükseldiği görülmektedir.

Bisiklet Hırsızları adlı film İkinci Dünya Savaşı sonrası İtalya’sında geçmektedir. Filmden anlaşıldığı üzere ülkede ekonomik sorunlar ciddi bir şekilde hissedilmektedir ve işsizlik oranı hayli yüksektir.

Başrol oyuncusu Antonio işsiz bir aile babasıdır fakat sorumluluk sahibi, ailesiyle ilgilendiği ve iyi bir ailesi olduğu anlaşılan biridir. Tek sorun yoksulluk ve işsizliktir. Antonio afiş yapıştırma işi bulur fakat bu iş için bir bisikletinin olması gerekmektedir. Eşinin desteği ile bir bisiklet satın almayı başarır fakat kısa süre içinde bisikletini çaldırır.

Çalınan bisikletinden dolayı polise gider. Fakat polisler bu durumla pek ilgilenmezler. Bu nokta suç sosyolojisi bağlamında önemlidir. Suç olgusunun önlenmesinde güvenlik birimlerine önemli bir sorumluluk düşmektedir. Genel olarak güvenlik birimlerinin sayısal olarak fazlalaşması bile suçu önleyici bir nitelik taşımaktadır. Ayrıca bireylerin güvenlik birimlerine karşı güven duygusu da suç oranlarının düşük olmasına neden olmaktadır. Fakat filmde güvenlik birimlerinin güvenilir olmadıkları ve dolayısıyla suçluları adeta cesaretlendirdikleri söylenebilir.

Polisten umduğunu bulamayan Antonio bisikletini kendi imkanlarıyla bulmaya çabalar. Bisikletini çaldığı kişiyle ilişkili birini bulur fakat o kişi hırsızı korumaya çalışır ve yerini söylememeye direnir. Sonraki süreçte hırsızın izini bulur ve peşine düşüp yakalar. Fakat mahalleli hırsızı savunarak Anronio’nun üzerine gelir. Artık bisikletini geri alma umudunu kaybettikten sonra ise kendisi de bir bisiklet çalmaya yeltenir. Fakat tam çalacağı esnada yakalanır. Çalacağı bisikletin sahibi Antonio’nun oğlunu görünce şikayetçi olmaktan vaz geçer.

Antonio sorumluluk sahibi bir aile babası olarak hırsızlık yapmaya karar vermesinde suçu bir meslek olarak görmek gibi bir neden söz konusu değildir. Maliyet yaklaşımı bakımından ise Antonio’nun yaptığı rasyonel bir eylem değildir. Çünkü bisikletin kendisine getireceği ekonomik yarardan çok daha fazla ceza çekmesi söz konusudur. Dolayısıyla Antonio hırsızlığı ne maliyet hesabı yaparak karar vermiştir ne de hırsızlığı meslek olarak edinmiştir. Antonio sadece çaresiz kalmış biridir. Öte yandan hırsızı saklayan mahalle halkı muhtemelen hırsızlığı bir meslek olarak edinmiş olma ihtimalleri söz konusu olabilir. 

 Önceki film analizimde “açlık oyunu bozar” mı başlığı kullanmıştım. “Yoksulluk insanların suç işlemeleri için bir neden olabilir mi?” sorusunu yanıtlamaya çalışmıştım. Doğu-Batı kültürel farklılıkları ekseninde bu soruya yanıt aramıştım. Cennetin çocukları adlı filmde suç işlenmezken Bisiklet hırsızları adlı filmde suç unsuru işlenmeden önlenmişti. Suç olgusu ile yoksulluk arasında korelasyon olmakla birlikte yoksul insanların kültürleri nedeniyle gene de suç işleyemeyebileceklerini söylemiştim. Fakat bu değerlendirmemde bir başka noktanın daha üstünü çizmek istiyorum ve önceki yazımın aksini iddia ediyorum. Cennetin Çocukları adlı filmde cemaatçi bir toplum görmekteyiz. Yoksul olsalar bile toplumsal dayanışma söz konusudur. Oysa Bisiklet Hırsızları adlı filmde cemiyetçi bir yapı söz konusudur. Dolayısıyla bireycilik ön plandadır ve toplumsal dayanışma zayıftır. Bu nedenle Doğu kültürü – Batı kültürü ayrımı bu bağlamda yoksulluk suç ilişkisi açısından doğru bir analiz niteliği taşımamaktadır.

 Durukan Abdulhakimoğulları

Doğru Doğru Olduğu İçin Mi Doğrudur, Yoksa Çoğunluk Kabul Ettiği İçin Mi? 12 Kızgın Adam

Doğru Doğru Olduğu İçin Mi Doğrudur, Yoksa Çoğunluk Kabul Ettiği İçin Mi?

12 Kızgın Adam

Kitleler, zekâyı değil, vasat şeyleri bir araya toplarlar.

Çoğu defa tekrar olunduğu gibi elalem

Voltaire’den dah

a fazla zekâ sahibi değildir.

 

Bir kitleye mensup olması yüzünden insan,

Medeniyet merdiveninden birçok basamak aşağı iner.

G.L. Bon – Kitleler Psikolojisi

 

Daha önce hiç görmediğimiz birinin ilk bakışta güvenilir biri olup olmadığına, suç işlemiş olma ihtimaline nasıl karar verebiliriz? İnsanların ses tonları ile ikna kabiliyetleri arasında ilişki var mıdır? Vücut dilimizi kullanarak yaptığımız konuşmalar daha anlaşılır mıdır? Fiziksel temas güven hissini arttırır mı? Belirli bir grup içinde yer alan insanların eylemleri bilinçli eylemler midir? Hafızamız yüzünden yalan söylememiz, iftira atmamız mümkün müdür? Bunlar ve benzeri birçok konuya ilişkin birçok deneye Mlodinov “Subliminal Bilinçdışınız Davranışlarınızı Nasıl Yönetir” adlı kitabında bahsetmiştir.

Yapılan deneyler neticesinde insanların seslerinin kalınlığının ikna kabiliyetleri ile ilişkili olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Nitekim fiziksel temaslar (örneğin omzuna dokunmak, el sıkışmak gibi) insanlarda karşı tarafa karşı güven duygusunu arttırdığı yönünde bulgular bulunmaktadır. Fakat 12 Kızgın Adam kapsamında en önemli çalışmalardan biri suç konusuna ilişkindir. Defalarca tekrarlanan bir deneyde bir suça şahitlik eden kişilerden suçu işleyenin teşhis edilmesi istenildiğinde suça şahit kişiler çoğu defa yanlış kişiyi işaret etmişlerdir. Bu tür deneylerde şüphelilerin çoğu cezaevinde yatan mahkumlardan oluşmaktadır. Böylece o suçu işlemiş olma ihtimali olmayan insanlar şahitler tarafından işaret edilmiştir. Nitekim insanların hafızası baskı altındayken manipüle edilebildiği, yanlışa yönlendirilebildiği ve hatta yanlış yeni hatıralar üretilebildiği kanıtlanmıştır.

12 Kızgın Adam adlı filmde bir odada genç bir çocuğun suçlu olup olmamasına karar verilecektir. Kural olarak 12 jüri üyesi oybirliği ile suçlu veya masum olduğuna karar vermeleri gerekmektedir. İlk yapılan oylamada 11 kişi suçlu bulurken sadece bir kişi suçsuz olduğu yönünde şüpheleri vardır. Çocuğun suçlu olduğuna kanaat getiren üyelerin neden suçlu bulduklarını izah ederken pek sorgulamaya ihtiyaç duymaksızın böyle bir karara vardıkları anlaşılmaktadır “O suçlu, eğer o suçlu olmasaydı onu yargılamazdılar.” Böylesi bir durum Muzaffer Sherif (Şerif)’in otokinetik algı deneyini akla getirmektedir. Bu deneyde gözlemcilere belirli bir ışık kaynağının başta bulunduğu noktadan ne kadar uzaklaştığı sorulmuştur. Katılımcıların tahminleri bireysel gözlemlerde farklılık gösterirken grup halinde olduklarında üyelerin grubun genel kararına uydukları gözlenmiştir. Farklı şekilde tekrarlanan deneylerde de insanların grup içi normlara ve fikirlere katılım sağladıkları, kendi görüşlerinin hatalı olduğu yönünde şüpheye düştükleri görülmüştür.

Filmde dikkat çeken bir diğer husus ise çocuğun yabancı olmasına yapılan vurgudur. Muhtemelen bir göçmen olan çocuk zanlının sözlerine inanmayan jüri üyeleri, cinayeti gördüğünü iddia eden komşu kadının sözlerine inanmıştır. Bu durum, çocuğun suçsuz olduğuna inanan jüri üyesinin şu sözleriyle eleştirilmektedir: “Çocuğun hikayesine inanmıyorsan, kadının hikayesine neden inanıyorsun?” Mlodinov’a göre “İnsanların temel arzusu, kendilerine ilişkin olarak kendilerini iyi hissetmektir ve bu nedenle, bilinçdışı bir şekilde, kendilerininkine benzeyen özellikler lehinde önyargılıdırlar; isterse bu soyadı gibi görünürde anlamsız bir özellik olsun.” Nitekim jüri üyelerinin bir yabancıya karşı ön yargılı olmaları ve söz konusu yargılarının zor bir şekilde değişmesi Mlodinov’un görüşünü haklı çıkarır niteliktedir.

Film boyunca çocuk zanlının suçlu olduğunu düşünen bireylerin “otorite” olan mahkeme heyetinin görüşlerine göre hareket ettiği, fakat suçsuz olarak oyunu değiştirenlerin daha eleştirel düşünmeye başladıkları, tüm bu yaşananlara karşı daha şüpheci bir gözle baktıkları görülmektedir. Le Bon’un Kitleler Psikoloji adlı kitabında da değindiği nokta budur. Tek başına bir kişi, belirli bir gruptan, Le Bon’un ifadesiyle “Elalem Voltaire’den daha fazla zeki değildir.”

  

E. Durukan Abdulhakimoğulları

 

Bitik Adam – La Haine

Bitik Adam – La Haine

 

‘Kuramda anlıyoruz insanları fakat uygulamada onlara katlanamıyoruz, diye düşündüm, onlarla çoğunlukla isteksiz birlikte oluyor ve onlara kendi bakış açımızla davranıyoruz. Oysa insanlara kendi açımızdan değil her açıdan bakmalı ve ona göre davranmalıyız, diye düşündüm, onlara öyle davranmalıyız ki, onlara önyargılı davranmadığımızı söyleyebilelim, fakat bunu beceremiyoruz, çünkü gerçekten de herkese karşı önyargılıyız...’

 

Thomas Bernhard – Bitik Adam

 

Türkçe’ye Protesto adıyla çevrilmiş olan La Haine’ı izkerken Hakan Günday’ın “Kinyas ve Kayra”, “Zargana”, “Az” Thomas Bernhard’ın “Bitik Adam” adlı kitabını okur gibi hissettim. Toplumun değer ve normlarına uymayan, sosyalleşemeyen ve aynı zamanda toplum tarafından da dışlanmış, aile ve arkadaş ilişkileri sorunlu karakterleri görmekteyiz. Filmdeki karakterler ve sözünü ettiğim romanlarda yer alan karakterler adeta Oğuz Atay’ın Tutunamayanları gibi toplumsal yaşama tutunmayı başaramamış kişilerdir. Dolayısıyla olabildiğince öfkelidirler.

 

“Benim adım Kinyas. Gün ağrıyor. Başım ağrıyor. İsmimi kendime ben verdim. Bitmeyen bir öfke ve bitmeyen bir mutsuzluğun ifadesi. Bütün insanlara kızgınım. Yaşadıkları için. Hayattan midem bulanıyor... Ateşle oynarım. Yeterince benzin ve karşımda oturan adamın ceketinin iç cebindeki çakmakla dünyayı yakabilirim. Benim adım Neron. Geceleri, çaldığım arabalarla gezerim. Tokyo'da doğdum. İki zenciye üç gram kokain karşılığında bileklerimi kestirttim. Sabah uyandığımda okyanus beni yıkadı. Benim adım Steve McQueen. Bütün bildiklerimi kusarak hayatta kalıyorum.” (Hakan Günday – Kinyas ve Kayra)

 

Etnik azınlıklar, dini azınlıklar ve alt kültürler egemen kültürün tahakkümü altında kalma ihtimali bulunmaktadır. Etnikmerkezcilik ve zenofobi gibi ötekiye karşı ayrımcılığı körükleyen yaklaşımlar azınlıklarla egemen kültür arasındaki mesafenin daha da artmasına neden olabilmektedir. Bu nedenle La Haine adlı filmi kültürlerarası uyum modelleri çerçevesinde değerlendirilmesi gerektiğini düşünmekteyim.

Berry tarafından geliştirilen kültürlerarası uyum modeline göre egemen kültür ile öteki kültürden bireyler arasında bütünleşmenin gerçekleşebilmesi her iki guruptan insanın eylemleri etkili olmaktadır. Buna göre kültürel, etnik, dini guruplar arasında yakınlaşmanın olması Entegrasyon/Çokkültürcülük veya Asimilasyon/Eritme potası ile mümkündür. Eğer iki gurup arasında ilişkiler olumda yönde ilerlemiyorsa azınlıkta olan gurup “ayrılma” ve egemen kültüre mensup insanlar ise “ayrım” eyleminde bulunur. En kötü senaryonun yaşanması durumunda ise azınlık gurup marjinalleşirken egemen kültürün oluşturduğu gurup ise bu kesimden insanları dışlamayı tercih etmektedir. Yani her durumda yalnızca bir kesimden uyum sağlamaları beklenmesi doğru değildir. Uyum çift yönlü bir süreçtir, dolayısıyla her iki gurubun da aynı yönde adım atması beklenmektedir.

Navas’ın kültürlerarası uyum modelinde ise Berry’nin modelinden farklı olarak söz konusu entegrasyon /  çokkültürcülük, asimilasyon / eritme potası, ayrılma / ayrım ve marjinalleşme / dışlama unsurları her iki gurup için de sosyo-kültürel yaşamın farklı alanlarında farklılık gösterebileceği vurgulanmıştır. Buna göre insanlar ekonomik açıdan topluma entegre olurken dini açıdan ayılmayı, siyasi açıdan marjinalleşmeyi tercih etmeleri mümkündür. Bu bağlamda Navas; dini inançlar, düşünme yolları, sosyal ilişkiler, aile ilişkileri, ekonomi, iş, siyaset alanlarında farklı kültürel uyum stratejilerinin tercih edilebileceğini belirtmektedir.

La Haine adlı filmde yer alan 3 arkadaşı incelediğimizde görgü kurallarına uymayan, oldukça kaba ve istedikleri şeylere norm ve yasalara aykırı yöntemlerle sahip olmaya çalışan etnik ve dini azınlık gurubunda değerlendirebileceğimiz, düşük eğitimli kişiler olduğunu görmekteyiz. Örneğin, bir sanat galerisinde kızlarla tanışırken ne denli uyumsuz olduklarının, görgü kurallarından, insan içinde nasıl davranılmaları gerektiğinden habersiz oldukları görülmektedir. Bu durum içinde yaşadıkları toplumda adeta mor koyun gibi sürekli dikkat çekmelerine ve dışlanmalarına neden olmaktadır (dışlanmalarının sebebi sadece egemen kültür değildir, kendileri de dışlanmalarından doğrudan sorumlu oldukları söylenebilir). Konu bakımından önemli gördüğüm bir başka sade ise Vinz, arkadaşı Abdel ölürse bir polisi öldüreceğini söylemektedir. Buna karşılık arkadaşı Hubert, Vinz’e “eğer okula gitseydi, nefreti nefretle yenemeyeceğini öğrenirdin” der. Vinz eğitimsiz biridir ve sistem nedeniyle adeta fare deliklerinde yaşıyor gibi hisseder. Bu bakımdan Vinz ve arkadaşları uyum modelleri bağlamında marjinalleşme eğiliminde oldukları ve dolayısıyla egemen kültür tarafından dışlanmalarına sebep olduğu söylenebilir.

Birinci makalede sisteme ve polislere karşı nefret besleyen Vinz ve arkadaşları ile polislerin aynı semtte yetişen insanlar olduklarından bahsedilmektedir. Polisler de bir zamanlar yetiştikleri semt nedeniyle sisteme karşı nefret besleyen insanlarken polis üniformaları altında neden yaşadıkları semtin insanlarına saldırdıkları sorulmakta ve Althusser’in Devletin İdeolojik Aygıtları bağlamında bu soru yanıtlanmaktadır.

Althusserci görüşe ek olarak, polisler egemen kültüre en azından siyasi ve ekonomik açıdan uyum sağlamış olmaları nedeniyle eskiden taşıdıkları öfkeden arındıkları söylenebilir. Ayrıca polis olduklarına göre eğitim düzeyleri daha yüksektir. Bu durum içinde yaşadıkları topluma uyum sağlamalarını kolaylaştıran bir unsurdur. Eğer Vinz ve arkadaşları daha iyi bir eğitim almış olsalardı veya ekonomik açıdan topluma uyum sağlamayı başarsaydı çok daha farklı şekilde davranabilirdiler. Fakat sadece ekonomik hayata uyumun toplumsal uyumu sağlayabileceğini iddia etmiyorum. Sınıf çatışması, göçmenlik, etnik ve dini kültürel azınlık olma durumu bireylerin egemen kültür tarafından ayrımcılığa uğramalarına neden olabilmektedir. Örneğin, Arap Baharını başlatan olayları tetikleyen bir kadın zabıtanın erkeğe tokat atmasıdır. Otoriteye karşı tüm olumsuzluklarına ve hoşnutsuzluklarına rağmen itaat eden bireyler, kimliklerine saldırıldığı anda o güne kadar hiç görülmemiş tepkiler göstermeleri mümkündür. Hoffer bu nedenle toplumsal hareketlerin tek bir nedenle gerçekleşmediğini, mevcut eylemlerin farklı tetikleyici unsurlardan oluştuğunu belirtmiştir.

Kitle hareketli nadiren tek yönlüdür. Genellikle kitle hareketle farklı unsurları ihtiva eder. Örneğin Hz. Musa ile İbranilerin isyan edip Mısır’dan çıkması hem dini hem milliyetçi bir harekettir. Fransız Devrimi yeni bir din olmuştur; “bu dinin temel noktası, Hürriyet ve Kutsal Eşitlik şeklinde Devrimin prensipleri halini almıştır. Hatta kendine özel ve Katolik merasiminden alınma bir ibadet şekli de vardır. Aynı zamanda Fransız Devrimi milliyetçi bir harekettir.

Arap kültüründe bir kadının bir erkeğe tokat atması kabul edilebilir bir şey değildir. Toplum bir tokat vesilesiyle siyasi sisteme karşı harekete geçmiş, ardından zincirleme bir şekilde Arap ülkelerinin mevcut siyasi sistemlerine karşı ayaklanmalarına vesile olmuştur. Burada yalnızca alt kültür ve kültürel farklılıklardan söz etmek mümkün değildir.

Bu filmden çıkardığım sonuç, toplumsal olaylarda ortaya çıkan nefreti farklı değişkenleri bir arada düşünüp değerlendirmenin, mevcut sorunları analiz ederken çok daha doğru çıkarımlar yapmamızı sağlayacak olmasıdır.

Engin Durukan Abdulhakimoğulları